Agih zakat kepada waris

ADAKAH seorang datuk atau nenek boleh membayar zakat kepada cucunya sendiri bagi asnaf fisabilillah? Maksudnya untuk tujuan melanjutkan pelajaran ke universiti? Ini kerana, didapati cucunya amat memerlukan biaya dan kebetulan, cucunya juga dalam kesempitan wang. Sekiranya zakat berkenaan berjumlah RM15,000, berapakah jumlah yang layak diberikan kepada asnaf fisabilillah, yakni si cucu tadi? Atau, adakah zakat yang berjumlah RM15,000 itu perlu diagihkan kepada lapan asnaf atau memadai kepada mana-mana tiga asnaf sahaja.

Jawapan

Sememangnya, seorang datuk atau nenek memang perlu memerhatikan keadaan para waris mereka. Seandainya dalam keadaan tertentu, mereka perlu membantu, maka memang patutlah mereka menghulurkan apa-apa jenis bantuan.

Walau bagaimanapun, dalam bab menyerahkan harta zakat, hukum syarak menegah daripada seseorang itu menyerahkannya kepada waris yang terdekat.

Maksud waris yang terdekat ialah, anak, cucu, cicit, ibu bapa, datuk, nenek dan moyang. Secara mudahnya, semua waris yang bersifat menegak, adalah ditegah daripada menerima zakat.

Namun, zakat boleh diberikan kepada waris yang bersifat melintang. Misalnya kepada adik, abang, kakak, ibu dan bapa saudara dan sebagainya.

Oleh itu, seorang datuk atau nenek tidak dibenarkan memberikan zakat mereka kepada si cucu berkenaan.

Bagaimanapun, sebenarnya apa yang perlu dibuat ialah, si nenek berkenaan boleh sahaja memberikan hartanya yang belum dizakatkan kepada cucunya.

Katakanlah dalam kes di atas, si nenek mempunyai simpanan wang berjumlah RM20,000 dan beliau mengambil RM5,000 daripada simpanannya dan diberikan kepada cucunya untuk tujuan pendidikan, maka bakinya RM15,000 itulah yang wajib dizakatkan. Hal ini tidak menjadi suatu kesalahan, kerana yang diberikan itu bukanlah wang zakat.

Manakala, mengenai pengagihan kepada individu yang menuntut ilmu, ia memang dibolehkan dan agihannya tertakluk kepada keperluannya. Amalan di institusi zakat seperti Lembaga Zakat Selangor (LZS), mereka yang belajar akan diberikan dua jenis bantuan, sama ada dermasiswa mahupun bantuan one off. Sudah pasti ada syarat-syaratnya demi memastikan hanya mereka yang benar-benar perlu sahaja dibantu.

Sungguhpun syarat mendapatkan bantuan pendidikan di bawah asnaf fisabilillah ini tidak semestinya seorang fakir atau miskin, namun LZS wajar mengutamakan mereka yang berpendapatan rendah untuk mendapatkannya berbanding golongan kaya yang sudahpun mampu membiayai pendidikan anak-anak mereka tanpa bantuan mana-mana pihak.

Oleh itu, adalah disarankan agar pihak yang berkaitan, agar memberikan wang zakat itu kepada pihak institusi zakat. Ini kerana, menurut pandangan fuqaha seperti mana yang telah saya jelaskan sebelum ini menerusi ruangan Bicara Zakat ini, amalan mengagihkan zakat terus kepada asnaf itu sebenarnya tidak menepati roh zakat yang sebenar.

Ini kerana, dalam wang atau harta zakat itu terkandung hak lapan asnaf zakat. Atas dasar itulah, Imam as-Syafie dalam kitab Fiqh al-Manhaji menyatakan, hendaklah orang yang mahu mengagihkan sendiri zakatnya itu mencari tiga orang daripada setiap asnaf zakat untuk diberikan haknya. Ia bermaksud, menjamin dan melebarkan manfaat zakat dan tidaklah harta zakat itu hanya berlegar dalam kalangan tertentu sahaja.

Bahkan Imam as-Syafie sendiri ada mengingatkan para pembayar zakat agar berhati-hati, kerana kesilapan dalam memberikan harta zakat sehingga jatuh kepada orang yang bukan asnaf zakat boleh mengakibatkan pemberian itu tidak menjadi zakat. (rujuk Fiqhul Manhaji al-Shafie, Jilid 1, hal. 458).

Hal ini jelas, kerana zakat adalah ibadah fardu yang sudah ditetapkan syarat-syaratnya, iaitu mestilah diambil daripada harta tertentu, dikeluarkan dengan syarat-syarat tertentu dan diagihkan kepada asnaf-asnaf yang tertentu.

Maka, kelalaian dan kesilapan dalam mengeluarkan zakat, boleh menyebabkan segala ketetapan ini tidak dipenuhi dan ia mampu merosakkan ibadah berkenaan.

Manakala, pandangan agar dibahagikan zakat itu kepada tiga bahagian, ia tidaklah mempunyai sandaran dalil daripada al-Quran mahu pun al-hadis (setakat penela'ahan dan pembacaan penulis).

Ia adalah pandangan fuqaha dalam meraikan sesuatu keperluan zakat, memandangkan tiada juga dalil yang menegah agar zakat hanya diberikan kepada satu atau dua golongan zakat, yakni tidak semestinya memenuhi lapan asnaf zakat.

Walau bagaimanapun, ambillah kaedah yang lebih selamat dan cermat dalam pengagihan zakat ini. Seandainya memang adik-beradik di sekitar kita amat daif (dengan syarat mereka bukan waris menegak), maka Islam juga memang menggalakkan kita memberikan mereka sedekah, termasuklah zakat.

Namun, janganlah diberikan kesemuanya. Adalah lebih baik dibahagikan tiga dan satu bahagian diserahkan kepada mereka, demi meraikan talian kekerabatan dan selebihnya disalurkan kepada pihak pengelola zakat sebagai jalan meraikan juga keperluan asnaf zakat yang lain.

Bahkan, adalah lebih molek jika pihak pembayar zakat sendiri membantu saudaranya itu dengan membawa mereka ke pejabat zakat, agar keperluan mereka dapat diselidiki dan seterusnya dapat pula disantuni dengan sebaik-baiknya. Wallahua'lam.